W dzisiejszym artykule porozmawiamy o Mohammad Mosaddegh, temacie, który w ostatnim czasie wzbudził duże zainteresowanie. Mohammad Mosaddegh to temat, który był przedmiotem debaty i dyskusji w różnych obszarach, czy to na polu akademickim, politycznym, czy ogólnie w społeczeństwie. W tym artykule zagłębimy się w różne aspekty związane z Mohammad Mosaddegh, od jego początków po dzisiejsze znaczenie. Zbadamy różne perspektywy i opinie, aby zapewnić kompleksowy pogląd na Mohammad Mosaddegh i jego wpływ na społeczeństwo. Jesteśmy pewni, że ten artykuł będzie bardzo interesujący dla wszystkich, którzy chcą zagłębić się w złożoność Mohammad Mosaddegh i lepiej zrozumieć jego znaczenie w dzisiejszym świecie.
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Premier Iranu | |
Okres |
od 1951 |
Poprzednik | |
Następca | |
Okres |
od 1952 |
Poprzednik | |
Następca | |
Mohammad Mosaddegh (pers. محمد مصدق Moḥammad Moṣaddeq, alternatywny często spotykany zapis nazwiska po polsku: Mosaddeq; ur. 19 maja 1882 w Teheranie, zm. 5 marca 1967 w Ahmadabadzie) – demokratycznie wybrany premier Iranu, urzędujący w latach 1951–1953. Doktor prawa. W 1951 roku wybrany Człowiekiem Roku przez tygodnik Time.
Mosaddegh był liberałem i demokratą, człowiekiem francuskiej formacji myślowej. W czasie swoich rządów negocjował z Wielką Brytanią warunki eksploatacji złóż ropy naftowej, jednak w obliczu braku porozumienia, doprowadził do nacjonalizacji przemysłu naftowego, znajdującego się wówczas w rękach Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej (dziś koncern BP). Został obalony w zorganizowanym przez CIA zamachu stanu w 1953 roku.
Urodził się w rodzinie prominentnych teherańskich urzędników w dniu 16 czerwca 1882 roku. Jego ojciec Mirza Hidejatollah Asztiani był ministrem finansów dynastii Kadżarów, a matka Szachzadi Malika Tadż Chanum była wnuczką reformatorskiego księcia Abbasa Mirza. W 1901 roku Mohammad ożenił się z Zahrą Chanum, z którą miał pięcioro dzieci (dwóch synów i trzy córki). W 1909 roku ukończył studia prawnicze na Instytucie Nauk Politycznych w Paryżu. W 1911 roku z powodu choroby powrócił do Iranu, a po pięciu miesiącach ponownie powrócił do Europy. W czerwcu 1913 roku otrzymał doktorat Uniwersytetu Neuchâtel w Szwajcarii. Mosaddegh stał się tym samym pierwszym Irańczykiem, który otrzymał doktorat na europejskiej uczelni. Przed rozpoczęciem poważniejszej kariery politycznej, jeszcze przed I wojną światową wykładał w Szkole Nauk Politycznych w Teheranie.
Karierę polityczną rozpoczął w okresie rewolucji irańskiej rewolucji konstytucyjnej z lat 1905–1907. W wieku 24 lat został wybrany z okręgu Isfahan do nowo zainaugurowanego parlamentu perskiego, Islamskiego Zgromadzenia Konsultatywnego. W tym okresie był również zastępcą przewodniczącego Towarzystwa Humanitarnego Mostowfi ol-Mamaleke. W proteście przeciwko traktatowi brytyjsko-perskiemu z 1919 roku przeprowadził się do Szwajcarii, skąd powrócił rok później w odpowiedzi na zaproszenie nowego premiera Hassana Pirniara, który zaoferował mu objęcie urzędu ministra sprawiedliwości. W drodze do Teheranu minął miasto Sziraz, którego mieszkańcy próbowali go namówić na objęcie stanowiska gubernatora ostanu Fars. W 1921 roku ponownie trafił do rządu, gdzie został ministrem finansów w rządzie Ahmada Ghawama, a w czerwcu 1923 roku objął stanowisko ministra spraw zagranicznych rządu Hassana Pirniara. Przez pewien czas był gubernatorem Azerbejdżanu Irańskiego. W 1923 roku ponownie został wybrany do parlamentu. Gdy w 1925 roku zwolennicy Reza Pahlawiego wnieśli o detronizację dynastii Kadżarów i koronowanie na nowego szacha Pahlawiego, Mossadegh głosował przeciwko takiemu rozwiązaniu, twierdząc że podważa ono postanowienia irańskiej konstytucji z 1906 roku. W swoim przemówieniu w parlamencie pochwalił osiągnięcia Rezy jako premiera i zachęcał go do przestrzegania konstytucji i pozostaniu u władzy jako premier. Apele Mosaddegha nic nie dały i 12 grudnia 1925 roku parlament obalił urzędującego monarchę Ahmada Szaha Kadżara. Nowym monarchą został Reza, który zapoczątkował dynastię Pahlawi. Mosaddegh na wiele lat wycofał się z polityki pozostając w opozycji do nowego ustroju.
Powrót Mosaddegha do polityki umożliwiła abdykacja Rezy Szaha Pahlawiego w 1941 roku na rzecz Mohammada Rezy Pahlawiego (pod brytyjskim przymusem). W 1944 roku Mosaddegh ponownie wystartował do wyborów i został wybrany do parlamentu. W wyborach poprowadził on własną formację Jebhe Melli (Front Narodowy Iranu). Front Narodowy Iranu domagał się ustanowienia demokracji i likwidacji obcych wpływów w polityce Iranu, co osiągnąć dało się według partii zwłaszcza poprzez nacjonalizacje Anglo-Persian Oil Company. W 1947 roku wprowadzona przez rząd reforma uniemożliwiła Frontowi Narodowemu wejście do parlamentu.
28 kwietnia 1951 roku został wybrany przez Madżlis premierem rządu stosunkiem głosów 79-12. Nowa administracja wprowadziła szereg reform społecznych, właściciele fabryk zostali przez nią zmuszeni do wypłaty świadczeń pracownikom, a chłopów zwolniono od pracy przymusowej u panów feudalnych. Wkrótce po objęciu sterów rządu, doprowadził do nacjonalizacji (przejęcia z rąk brytyjskich) Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej. W odpowiedzi na ten krok, Wielka Brytania wycofała swoich specjalistów z rafinerii w Abadanie, wydała embargo na handel z Iranem i rozpoczęła blokadę portów irańskich. W 1951 roku Wielka Brytania skierowała kwestię nacjonalizacji kompanii naftowej do ONZ oraz wzmocniła swoje siły morskie w pobliżu Iranu. Premier Mosaddegh wybrał się osobiście do Nowego Jorku, gdzie na forum ONZ przedstawił stanowisko Iranu. Jego wystąpienie okazało się wielkim sukcesem dyplomatycznym, jednak w najmniejszym stopniu nie doprowadziło do zakończenia konfliktu. Mosaddegh w obliczu kryzysu pod koniec 1951 roku przeprowadził przyśpieszone wybory, które pokazały duże poparcie dla jego partii, szczególnie na obszarach miejskich.
Reformy Mosaddegha przyniosły mu popularność na całym świecie. W 1951 roku został ogłoszony Człowiekiem Roku tygodnika „Time”.
W lipcu 1952 roku gdy napięcie między rządem Mosaddegha a Wielką Brytanią osiągnęło moment szczytowy, a Iran zerwał stosunki dyplomatyczne z Brytyjczykami, Mossadegh zażądał od szacha przekazania zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi (interpretowaną wówczas jako prawo do nominacji ministra obrony) na ręce rządu wybieranego przez parlament. Szach odmówił, zaś Mosaddegh złożył rezygnację. 16 lipca 1952 Madżlis wybrał na stanowisko premiera Ahmada Ghawama, probrytyjskiego byłego dziennikarza. Ghawam rozpoczął rządy od wznowienia negocjacji z Wielką Brytanią i zapowiedział rozliczenie Mosaddegha z decyzji o nacjonalizacji. Ghawam utrzymał się na stanowisku jednak tylko przez cztery dni; wystąpił przeciwko niemu nie tylko szach, ale i nacjonaliści, socjaliści z Tude, którzy 21 lipca 1952 wzniecili przeciwko rządowi powstanie oraz zwolennicy organizacji religijnych zmobilizowani przez ajatollaha Abolghasema Kaszaniego. W powstaniu zginęło lub odniosło poważne obrażenie 250 demonstrantów. W obliczu kryzysu wojsko odmówiło dalszego tłumienia manifestacji. Do władzy powrócił Mosaddegh. Doprowadził on do wszczęcia przeciwko Ghawamowi procesu, w którym oskarżono go o doprowadzenie do śmierci sześćdziesięciu trzech „męczenników” – ofiar powstania 21 lipca. Były premier nigdy nie stawił się przed specjalnym trybunałem, powołując się na zły stan zdrowia.
Mosaddegh w szybkim tempie przeprowadził wiele reform politycznych i społecznych m.in. wprowadził wolność słowa i zgromadzeń, umożliwił legalne działanie organizacjom lewicowym, w tym Tude, zapoczątkował działania zmierzające do zmiany struktury własności ziemi na wsi (reforma rolna). Premier rozpoczął proces demokratyzacji kraju i ograniczył władzę szacha.
Agenci brytyjskiego wywiadu sprowokowali rozłam w rządzącej partii, na skutek którego od Mosaddegha odwróciło się kilku czołowych współpracowników. Mosaddegh, obawiając się zamachu stanu ze strony brytyjskiej, zerwał stosunki dyplomatyczne z Wielką Brytanią i wydalił wszystkich dyplomatów (i pracowników wywiadu zarazem). Wielka Brytania, nie będąc w stanie samodzielnie usunąć rządu Mosaddegha, zwróciła się o pomoc do Stanów Zjednoczonych Ameryki, które choć początkowo były niechętne uczestnictwu w tej akcji w końcu przystały na propozycję Brytyjczyków – umożliwił to styczeń 1953 roku, gdy urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych objął popierany przez Partię Republikańską Dwight Eisenhower, który od początku swojej prezydentury rozpoczął walkę z komunizmem. Brytyjczykom za pomocą propagandy i fałszywych informacji wywiadowczych udało się przekonać Eisenhowera i jego doradców o konieczności reakcji w Iranie w obawie przed objęciem rządów przez komunistów i dostaniem się Iranu w strefę wpływów Związku Radzieckiego.
W marcu 1953 roku amerykański sekretarz stanu John Foster Dulles nakazał CIA (kierowanemu przez jego brata Allena Dullesa) sporządzenie planów obalenia Mossadegha. W kwietniu CIA przeznaczyło na obalenie rządu Iranu milion dolarów. Akcja znana jako operacja Ajax skoncentrowała się wokół irańskiego monarchy, którego starano się przekonać do obalenia Mossadegha, początkowo głównie na drodze prób przekupienia władcy i jego najbliższej rodziny. Wywiad rozpoczął też akcję propagandową wymierzoną w rząd. Według niego nacjonaliści i socjaliści związani z rządem mieli rzekomo planować akcje wymierzoną w najwyższych przywódców religijnych. W rezultacie rząd utracił poparcie religijnej części społeczeństwa i jej przywódców.
W sierpniu 1953 roku szach w końcu zgodził się na obalenie Mossadegha. Monarcha zdymisjonował premiera drogą pisemnego dekretu. Wkrótce po ogłoszeniu treści dekretu na ulicach miast wybuchły masowe zamieszki, z których część była finansowana przez amerykański rząd. W walkach ulicznych starli się ze sobą zwolennicy i przeciwnicy monarchy. Do roli przyszłego premiera wybrany został przez CIA i MI6, generał Fazlollah Zahedi. Zahedi będący dawnym ministrem Mosaddegha został odsunięty od urzędu, gdy nakazał krwawo stłumić antyamerykańską demonstrację. W lutym 1953 roku został on nawet czasowo aresztowany po tym, gdy został podejrzany o planowanie z obcymi mocarstwami zamachu stanu. O wyborze Zahediego przesądziła jego reputacja zdecydowanego i bezwzględnego dowódcy, jak również fakt, że był on przewodniczącym stowarzyszenia emerytowanych oficerów i miał duży posłuch wśród zdymisjonowanych przez Mosaddegha wojskowych. 18 sierpnia 1953 puczyści przez radio ogłosili Zahediego nowym premierem, a dzień później wojsko przejęło faktyczną władzę w państwie. Sam Mossadegh został aresztowany, a jesienią tego samego roku odbył się jego proces pokazowy, w którym został on skazany na trzy lata więzienia i areszt domowy. Nowy rząd cofnął reformy poprzednika i przywrócił brytyjskie interesy gospodarcze w kraju. Wielu bliskich współpracowników obalonego premiera (w tym ministrów) i jego zwolenników zostało poddanych torturom, straconych lub trafiło do więzień.
Obalony premier został osadzony w areszcie domowym w Ahmadabad-e Mosaddeq niedaleko Kazwin, gdzie zmarł w 1967 roku.
Po islamskiej rewolucji irańskiej w 1979 roku Mossadegh powrócił do łask, a obecnie jest jedną z najbardziej popularnych postaci historycznych Iranu.