Fentanilo
Vidu ankaŭ: Acetilfentanilo, Akriloilfentanilo, Fenilfentanilo, Benzoilfentanilo, Furanilfentanilo, Ciklopropilfentanilo, Fentanila klorido, Heroino, Morfino, kaj Kodeino| Fentanila citrato | ||||
| Kemia formulo | ||||
 | ||||
Fentanila citrato | ||||
 | ||||
 | ||||
| Fentanila molekulo numerita. | ||||
 | ||||
| Opioidoj (latine:Lachryma papaveris aŭ papavaj larmoj) devenas el sekigita latekso akirita el la verdaj kapsuloj de la papaveto. | ||||
| CAS-numero-kodo | 990-73-8 437-38-7 | |||
| ChemSpider kodo | 13213 | |||
| PubChem-kodo | 13810 | |||
| Fizikaj proprecoj | ||||
| Aspekto | blanka solidaĵo | |||
| Molmaso | 528,60252 g mol−1 | |||
| Denseco | 1,09 g/cm−3 | |||
| Fandpunkto | 141°C | |||
| Bolpunkto | 466,2°C | |||
| Ekflama temperaturo | 208°C | |||
| Solvebleco | Akvo:24 g/L | |||
| Mortiga dozo (LD50) | 275 mg/kg (buŝe) | |||
| GHS etikedigo de kemiaĵoj | ||||
| GHS Damaĝo Piktogramo |
| |||
| GHS Signalvorto | Damaĝa substanco | |||
| GHS Deklaroj pri damaĝoj | H300, H310, H317, H330, H334, H336 | |||
| GHS Deklaroj pri antaŭgardoj | P260, P261, P262, P264, P270, P271, P272, P280, P284, P301+316, P302+352, P304+340, P316, P319, P320, P321, P330, P333+313, P342+316, P361+364, P362+364, P403+233, P405, P501 | |||
(25 °C kaj 100 kPa) | ||||
Fentanilo estas sinteza fenilpiperidina derivaĵo opioida drogo aprobita de la FDA por uzo kiel analgeziko (dolortrankviligo) kaj anestezilo. Ĝi estas proksimume 100 fojojn pli potenca ol morfino kaj 50 fojojn pli potenca ol heroino kiel analgeziko. Fentanilo unue estis disvolvita en 1959 kaj enkondukita en la 1960-aj jaroj kiel intravejna anestezilo.
Ĝi estas laŭleĝe fabrikita kaj distribuita en Usono. Laŭleĝa fentanilaj farmaciaj produktoj estas deturnitaj per ŝtelo, fraŭdaj receptoj, kaj kontraŭleĝa distribuo de pacientoj, kuracistoj kaj apotekistoj. Ekde 2011 ĝis 2018, ambaŭ mortigaj superdozoj asociita kun misuzo de kaŝe produktitaj fentanilo kaj fentanilaj analogoj, kaj leĝaj interfrapiĝaj konfliktoj rimarkeble pliiĝis.
Laŭ la Centroj por Kontrolo kaj Preventado de Malsanoj (CDC), fentanil-analogoj estis implicitaj en ĉirkaŭ 2.600 superdozaj mortoj ĉiujare en 2011 kaj 2012, sed de 2012 tra 2018, la nombro da superdozaj mortoj implicante fentanilon kaj alian sintezan opioidon kreskas draste ĉiujare. Pli lastatempe, okazis reapero de kontrabando, distribuo, kaj misuzo de kontraŭleĝe produktita fentanilo kaj fentanil-analogoj kun rilata drama pliiĝo de superdozaj mortoj, variante de 2.666 in 2011 ĝis 31.335 in 2018.
Fentanilo estis unue sintezita fare de Paul Janssen en 1959 kaj estis aprobita por medicina uzo en Usono en 1968. En 2015, 1.600 kilogramoj estis uzitaj en sanservo tutmonde. En 2017, fentanilo estis la plej vaste uzata sinteza opioido en medicino; en 2019, ĝi estis la 278-a plej ofte preskribita medikamento en Usono, kun pli ol unu miliono da receptoj. Ĝi estas en la Listo de Esencaj Medikamentoj de la Monda Organizaĵo pri Sano.