Julia Brystiger
W dzisiejszym świecie Julia Brystiger pozostaje podstawowym i intrygującym tematem, który przyciąga uwagę zarówno pracowników akademickich, naukowców, profesjonalistów, jak i entuzjastów. Znaczenie Julia Brystiger przejawia się w różnych obszarach, od medycyny po technologię, poprzez politykę i kulturę. W całej historii Julia Brystiger był przedmiotem badań i debat, wykazując jego znaczenie i wpływ na społeczeństwo. W tym artykule zbadamy różne aspekty związane z Julia Brystiger, od jego pochodzenia i ewolucji po jego obecny wpływ, w celu zapewnienia kompleksowego spojrzenia na ten fascynujący i stale zmieniający się temat.
| |
| Imię i nazwisko po urodzeniu |
Julia Prajs |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
25 listopada 1902 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Posłanka do Krajowej Rady Narodowej | |
| Okres |
od 1 stycznia 1944 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Julia Brystiger z domu Prajs (ur. 25 listopada 1902 w Stryju, zm. 9 października 1975 w Warszawie) – polska komunistka, doktor filozofii, członek KPZU/KPP, PPR i PZPR, funkcjonariuszka aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej, dyrektor departamentu V i III MBP, redaktor w Państwowym Instytucie Wydawniczym, pełnomocnik tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym WKP (b) (1944). Posądzana o okrucieństwo i stosowanie tortur, nazywana "krwawą Luną", mimo braku dowodów na stosowanie przez nią przemocy.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość we Lwowie
Urodziła się w rodzinie żydowskiej, jako córka Hermanna Preissa, magistra farmacji w Stryju, i Berty z Salzerbergów, córki Marjem i Izaaka, właściciela dóbr w Nowym Siole. W styczniu 1920 wyszła za mąż za adwokata i doktora filozofii Chaima Nute Brüstigera. W 1923 rozstała się z mężem, brak jest jednak informacji o rozwodzie, prawdopodobnie więc pozostawała formalnie w związku małżeńskim aż do śmierci Chaima w 1932. W 1920 ukończyła gimnazjum we Lwowie, a w 1926 studia historyczne na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza, doktorat pt. Mikołaj Lasocki obroniła w 1926 pod kierunkiem prof. Jana Ptaśnika. Następnie w latach 1927–1928 kontynuowała naukę w Paryżu.
Po powrocie ze stypendium w Paryżu nie zdecydowała się kontynuować pracy naukowej i poświęciła się działalności komunistycznej. W 1928 zdała egzamin pedagogiczny.
Nielegalna działalność komunistyczna (1927–1939)
Po powrocie z Francji zaczęła pracować jako nauczycielka historii w żydowskim gimnazjum Chaima Epsztajna w Wilnie oraz w seminarium nauczycielskim nauczycielskim „Tarbut”. Działała również w Związku Zawodowym Nauczycieli Szkół Średnich. W 1929 została zwolniona z pracy za organizację strajku nauczycieli.
Od 1927 działała w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR) i w komórce techniki partyjnej Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU), autonomicznej sekcji Komunistycznej Partii Polski. Od połowy tego roku zasiadała w egzekutywie Komitetu Obwodowego MOPR. Od 1931 działała w Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. Od kwietnia 1931 była wydawcą i redaktorem legalnego tygodnika komunistycznego „Przegląd Współczesny”. W październiku 1931 pismo zostało zdelegalizowane za propagowanie komunizmu, a Brystigerowa została skazana na dwa tygodnie więzienia za redagowanie tygodnika. Od 1932 była funkcjonariuszem partyjnym (tzw. funkiem – etatowym działaczem partii), pełniąc kolejno funkcje sekretarza propagandy i agitacji Komitetu Obwodowego KPZU we Lwowie, Przemyślu, Drohobyczu i od września 1932 ponownie we Lwowie.
Za działalność w nielegalnych strukturach KPP w październiku 1932 została aresztowana i skazana w tzw. procesie Berkowicza (od nazwiska działacza komunistycznego Leonarda Berkowicza) na 10 miesięcy więzienia. Po zwolnieniu została członkiem egzekutywy KC MOPR. Obsługiwała obwody wołyński i stanisławowski tej organizacji. Pod koniec 1934 została na krótko zawieszona w prawach członka partii. Po złożeniu samokrytyki latem 1935 objęła funkcję sekretarza Komitetu Okręgowego KPZU Stryj-Sambor. Od 1935 zajmowała się problematyką chłopską i rolną w Centralnej Redakcji KPZU we Lwowie.
W 1936 została sekretarzem Komitetu Centralnego MOPR Zachodniej Ukrainy. Miała się zajmować utworzeniem Frontu Ludowego na Ukrainie, czyli koalicji komunistów z innymi partiami lewicy. Organizowała prokomunistyczny Kongres Pracowników Kultury we Lwowie w maju 1936. W kwietniu 1937 została kolejny raz aresztowana i skazana na 6 lat więzienia (kara została jedna potem obniżona i wyszła na wolność 2 kwietnia 1939). W czasie odbywania kary była starostą komuny więziennej (grupy więźniów odbywających wyroki za działalność komunistyczną). Ze względu na pobyt w więzieniu ominęła ją czystka wśród polskich komunistów, której dokonywano wówczas na polecenie Stalina.
Kolaboracja pod okupacją sowiecką (1939–1945)
Po agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939, okupacji wschodnich województw Rzeczypospolitej przez Armię Czerwoną i aneksji tych terenów przez ZSRR przyjęła obywatelstwo radzieckie. Pracowała w Radzie Związków Zawodowych we Lwowie, była sekretarzem Komitetu Obwodowego MOPR. Zajmowała się głównie sprawami bytowymi polskich komunistów, którzy znaleźli się we Lwowie, poznała tam m.in. Władysława Gomułkę i Józefa Różańskiego. W 1940 została „członkiem wszechzwiązkowym” KC MOPR. W tym czasie współpracowała – razem z grupą innych komunistów – z wydawnictwem „Nowe Widnokręgi” we Lwowie. Po wybuchu w czerwcu 1941 wojny niemiecko-sowieckiej zbiegła do Charkowa, a następnie do Samarkandy. Zajmowała się pomocą żywnościową i bytową dla polskich komunistów w Samarkandzie. W latach 1943–1944 zasiadała w Zarządzie Głównym Związku Patriotów Polskich. Zajmowała się organizacją struktur terenowych ZPP i działalnością propagandową, m.in. pisała artykuły do pisma „Wolna Polska”. Mieszkała w tym okresie w Moskwie.
W PRL
Kariera w partii
W październiku 1944 została przyjęta do Polskiej Partii Robotniczej. Zasiadała w Krajowej Radzie Narodowej z nominacji ZG ZPP. Była delegatem na I zjazd PPR (1945), II Zjazd PPR (1948) i Kongres Zjednoczeniowy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, na którym została wybrana do Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej (w jej skład wchodziła do marca 1954).
W Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego
Od grudnia 1944 pracowała w Resorcie Bezpieczeństwa Publicznego na stanowiskach kierownika sekcji, kierownika wydziału, od 1945 p.o., a następnie dyrektorka Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
Jej departament zajmował się organizacjami młodzieżowymi i społecznymi, partiami politycznymi (np. PSL, PPS), a także Kościołem katolickim i innymi związkami religijnymi, instytucjami kulturalnymi i oświatowymi. Teoretycznie departament miał charakter operacyjny, nie śledczy, pracownicy mieli rozpracowywać, aresztować i dokonywać jedynie wstępnych przesłuchań, a następnie przekazywać do Departamentu Śledczego. Najważniejszym zadaniem była walka z Kościołem katolickim. W ramach realizacji tego zadania Brystiger opracowała szeroką strategię walki z Kościołem i dążyła do rozbudowania sieci informatorów.
Z uwagi na przypisywany jej sadyzm i rzekome stosowanie tortur wobec przesłuchiwanych więźniów UB znana jest jako "krwawa Luna", jednak w świetle obecnych badań niektórzy z badaczy wskazują na brak dowodów na to, by stosowała przemoc podczas przesłuchań lub by wykazywała sadystyczne skłonności. Brystigerowa nie zajmowała się akowskim podziemiem zbrojnym, gdzie najwięcej było spraw trudnych, w tym śmiertelne. Jako dowód sadystycznych skłonności Brystigerowej cytowany jest fragment wspomnień Anny Rószkiewicz-Litwinowiczowej: „Julia Brystygierowa słynęła z sadystycznych tortur zadawanych młodym więźniom, była zdaje się zboczona na punkcie seksualnym i tu miała pole do popisu”. Anna Rószkiewicz-Litwinowiczowa nie była jednak przesłuchiwana przez Julię Brystiger. Twierdzi, że usłyszała tę opowieść od innego żołnierza AK, brak jest jednak informacji czy ten inny żołnierz był przesłuchiwany i co dokładnie powiedział. Inną przypisywaną Brystiger zbrodnią jest śmiertelne pobicie członka PSL Bolesława Szafarzyńskiego. Szafarzyński został dotkliwie pobity przez UB, jednak nie było to pobicie śmiertelnie. Jego proces toczył się w Olsztynie, a nie w Warszawie, gdzie pracowała wówczas Brystiger.
Badacze, wskazujący na brak jej udziału w śledztwie, nie odnoszą się jednak do źródeł archiwalnych, zgromadzonych w zasobie Instytutu Pamięci Narodowej, dotyczących śledztwa przeciw niemu. Ich relacje są zatem pozbawione odniesień źródłowych. Tymczasem, jak wielokrotnie cytowano, Brystiger zarzuca się, że w wyniku śledztwa prowadzonego przez nią, Szafarzyński "stanowił (...) widok przerażający. Jądra miał na wysokości kolan. Brystygierowa wsadzała mu przyrodzenie do szuflady, następnie zatrzaskiwała i bez opamiętania biła". Podsumowując, trudno jest ustalić, czy rzeczywiście Brystygierowa dla własnej przyjemności znęcała się nad więźniami. Nie należy jednak odrzucać tej tezy, co uczynili niektórzy z badaczy zajmujących się jej biografią. Nie ma wątpliwości jednak, że o wszelakich torturach wiedziała i je aprobowała.
Julia Brystiger zajmowała się prowokacjami, agenturą w tym i innych środowiskach (środowisko literacko-artystyczne i inteligenckie), inspirowała tamże rozłamy, jednak nie prowadziła bezpośrednio śledztw i nie przesłuchiwała formalnie, choć wielokrotnie rozmawiała z aresztowanymi. Z pewnością była także świadoma przemocy i tortur, które miały miejsce w więzieniach UB. Klasycznym przykładem[potrzebny przypis] jej postępowania w odniesieniu do tych środowisk była sprawa Pawła Jasienicy, w odniesieniu do którego spowodowała jego zwolnienie, choć groziła mu kara śmierci, uznając, że bardziej będzie przydatny dla reżimu komunistycznego i realizowanych przez nią celów jako żywy. W październiku 1946 przesłuchiwała Zygmunta Augustyńskiego, redaktora naczelnego „Gazety Ludowej”. Gdy Augustyński odrzucił propozycję Brystigerowej podpisania zobowiązania do współpracy z UB w zamian za uwolnienie, został w pokazowym procesie skazany na 15 lat więzienia.
Ostatnie lata
W 1957 w związku z procesami byłych funkcjonariuszy UB planowano pociągnąć ją do odpowiedzialności karnej. Odeszła z resortu bezpieczeństwa 16 listopada 1956. Próbowała później swoich sił jako pisarka (pod pseudonimem literackim Julia Prajs), wydała m.in. powieść Krzywe litery. Pracowała w Państwowym Instytucie Wydawniczym jako redaktor. W szpitalu poznała niewidomą siostrę zakonną Bonifację Goldman, a przez nią – środowisko skupione wokół zakładu dla niewidomych w Laskach. Gościła tam wielokrotnie, spotykając się z tamtejszymi duszpasterzami. Inwigilowana przez Służbę Bezpieczeństwa zrezygnowała z wizyt.
Zmarła w Warszawie. Pochowana na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera D 33-2-12).
Rodzina
Jej mężem był od 1920 działacz syjonistyczny, doktor prawa i filozofii Chaim Nuta Brüstigier (1890–1932), z którym miała syna Michała (1921–2016), muzykologa.
Ordery i odznaczenia
- Order Sztandaru Pracy I klasy
- Order Krzyża Grunwaldu III klasy (10 października 1945)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (3 stycznia 1945)
Publikacje
- Krzywe litery (1960)
- Znak „H”: opowiadania (1962)
- Przez ucho igielne (1965)
Odniesienia w kulturze
W 1997 powstał telewizyjny film dokumentalny (52 min) Świat Luny w reżyserii Ignacego Szczepańskiego. Film prezentuje sylwetkę Julii Brystiger (nazywanej w nim Julią Bristigerową), a zarazem pokazuje okres stalinizmu w Polsce. O Lunie, jej życiu, cechach charakteru, metodach działania i jej czasach opowiadają przed kamerą: płk. Henryk Piecuch, Zygmunt Kałużyński, Włodzimierz Sokorski, prof. Andrzej Paczkowski, Kazimierz Koźniewski, Jan Nowak-Jeziorański, Włodzimierz Rekłajtis i Krzysztof Kozłowski.
W 2016, na kanwie biografii Julii Brystiger, powstał film „Zaćma” w reżyserii Ryszarda Bugajskiego.
O jej życiu i działaniu opowiada książka Iwony Kienzler „Krwawa Luna i inni”, gdzie poruszane są również losy innych funkcjonariuszy, np. Stefana Michnika czy Józefa Różańskiego.
Uwagi
- ↑ Znana także pod nazwiskami: Brystygier, Brystyger, Bristiger(owa), Brüstiger, Briestiger, pseudonimami: Luna, Krwawa Luna, Daria, Ksenia, Maria, a jej pseudonim literacki brzmiał Julia Prajs.
- ↑ W zbiorze reportaży Marka Łuszczyny pt. „Zimne. Polki, które nazwano zbrodniarkami”, w rozdziale „Niewidzialna” (s. 57) podana data śmierci Julii Brystiger to 9 listopada 1975.
Przypisy
- ↑ Ryszard Terlecki, Tarcza i miecz komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944-1990, Kraków 2007, s. 364.
- ↑ Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Stefan Zwoliński, Armia Berlinga i Żymierskiego, Warszawa 2009, s. 42.
- ↑ Akt urodzenia Krwawej Luny! [skany] - More Maiorum , www.moremaiorum.pl (pol.).
- ↑ a b Bukalska 2016 ↓, Miłość.
- ↑ Joanna Pisulińska, Doktoraty historyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza 1918-1939, Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., t. 1, red. Jerzy Maternicki, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego 2004, s. 233–249.
- ↑ Julia Brystygier (Bristiger, Brüstigier), z domu Prajs (Preiss) Julia. jhi.pl. ..
- ↑ Magdalena Kicińska, Prawdziwa historia Julii Brystygierowej: Wyroki piszę zielonym atramentem, „wyborcza.pl”, 18 lipca 2018 (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Bukalska 2016 ↓, Więzienie.
- ↑ Bukalska 2016 ↓, Więzienie - Wyrok.
- ↑ a b c d e f g Bukalska 2016 ↓, Wojna.
- ↑ a b c d e Bukalska 2016 ↓, Ministerstwo.
- ↑ Iwona Kienzler, Kaci Polski Ludowej, s.63, ISBN 978-83-11-16505-2.
- ↑ Piotr Forecki, Fantazmat Julii Brystiger, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” (1), 2017, s.47, DOI: 10.14746/ssp.2017.1.3, ISSN 1731-7517 .
- ↑ Bukalska 2016 ↓, Krew, s. 136-144.
- ↑ Por. Tomasz Targański, Ciemna strona Luny; „Polityka”, 2016, nr 38, s. 54–56.
- ↑ Andrzej Friszke: Między wojną a więzieniem. Młoda inteligencja katolicka 1945–1953.
- ↑ Anna Rószkiewicz-Litwinowiczowa: Trudne decyzje. Kontrwywiad Okręgu Warszawa AK 1943–1944, więzienie 1949–1954. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991, s. 106. ISBN 83-06-02085-5.
- ↑ a b c Bukalska 2016 ↓, Krew.
- ↑ Piotr Forecki, Fantazmat Julii Brystiger, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” (1), 2017, s.54, DOI: 10.14746/ssp.2017.1.3, ISSN 1731-7517 .
- ↑ Patrycja Bukalska twierdziː "Nie znalazłam relacji na temat osobistego znęcania się nad więźniami przez Lunę, a te, które są znane, albo się nie potwierdzają, albo ich oryginalne źródło jest nieznane". W swojej książce nie cytuje jednak chociażby akt procesowych wspomnianego już Bolesława Szafarzyńskiego, które znajdują się w zasobie archiwalnym IPN (sygn. IPN Ol 8/830-837; IPN BU 1019/948-950), co może świadczyć o niezapoznaniu się z nimi. W przypadku gdyby informacje o braku udziału Brystygier znajdowały się w powyższych aktach, z pewnością taka informacja znalazłaby się w przypisie jej książki. Por.ː https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,177342,20864979,sadystka-nimfomanka-twarz-komunistycznej-bezpieki-jak-powstala.html
- ↑ Piotr Zaremba. Luna: zabawa w Boga. „wSieci”. 5–11 XII, 2016.
- ↑ „Zbrodnicze monstrum” z UB. Jej tortury przerażały mężczyzn , Historia Do Rzeczy, 20 sierpnia 2020 (pol.).
- ↑ Tomasz Targański, Julia Brystygierowa: najbardziej wpływowa kobieta stalinowskiej Polski , www.polityka.pl, 2016 (pol.).
- ↑ Koper Sławomir, Kobiety władzy PRL. Warszawa 2012.
- ↑ a b Gazeta naprawdę ludowa, „Onet Wiadomości”, 7 grudnia 2009 (pol.).
- ↑ Proces pokazowy Zygmunta Augustyńskiego w świetle wybranej prasy polskiej | HISTORIA.org.pl – historia, kultura, muzea, matura, rekonstrukcje i recenzje historyczne , historia.org.pl (pol.).
- ↑ Katalog pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa , bip.ipn.gov.pl .
- ↑ Opatrzność miała tu wiele do roboty , tygodnik.tvp.pl (pol.).
- ↑ Natalia Budzyńska, Twarze krwawej Luny, w: Przewodnik Katolicki, nr. 26, 2016.
- ↑ Jan Żaryn, Córka marnotrawna, czyli Luna w Laskach, listopad 2005.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
- ↑ M.P. z 1945 r. nr 44, poz. 109. „za działalność w konspiracji, udział w walkach partyzanckich i za zasługi w organizowaniu służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej”.
- ↑ Świat Luny w bazie filmpolski.pl
- ↑ Janusz Wróblewski: Zbrodnia bez rozliczenia. Polityka Sp. z o.o. S.K.A., 2016-11-22. .
- ↑ Krwawa Luna i inni , Lubimyczytać.pl .
Bibliografia
- Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 1, suplement, Warszawa 1985.
- Jan Żaryn, BEP, Córka marnotrawna, czyli Luna w Laskach, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 11(58) listopad 2005.
- Sławomir Koper, Kobiety władzy PRL. Warszawa 2012.
- Krwawa Luna. Wyroki piszę zielonym atramentem. Prawdziwa historia Julii Brystygierowej. Z Patrycją Bukalską, autorką książki „Krwawa Luna” rozmawia Magdalena Kicińska; „Duży Format” (dod. do „Gazeta Wyborcza”), 24 października 2016, s. 6–8.
- Patrycja Bukalska: Krwawa Luna. Warszawa: Wydawnictwo Wielka Litera, 2016. ISBN 978-83-8032-122-9.
- Iwona Kienzler, Krwawa Luna i inni.